Δίγλωσσο - Bilingual
At dawn on October 28, 1940, a knock sounded at the Prime Minister’s residence in Athens. An ultimatum from Fascist Italy demanded that Greece surrender its sovereignty and allow foreign troops to occupy Hellenic soil. Ioannis Metaxas answered in the language of honor: “Alors, c’est la guerre.” By morning, an entire nation had given that answer its single syllable—OXI—and the streets filled with volunteers, priests blessing regiments, students pinning flags to their coats, mothers packing bread and woolens, the elderly offering what little they had. The women of Epirus shouldered ammunition up the frozen paths of Pindos, while farmers and fishermen became soldiers overnight. Church bells pealed; radios crackled; a small nation braced for a larger storm.
“OXI” was not a word of hatred. It was a word of dignity—the refusal to trade freedom for comfort, to accept that might makes right. It was a decision in the predawn darkness to stand upright while others knelt. Today, 85 years later, we hear in that syllable the drumbeat of conscience and the quiet vow of a people who understood that history does not only happen to us; it also calls on us. And sometimes the answer it requires is “No.”
Greece’s rejection of Mussolini’s ultimatum opened the Greco‑Italian War in the mountains of Epirus and the snows of Albania. Against expectation, Greek forces checked and then reversed the invasion, pushing the Italian army back across the frontier. The victory was not merely tactical; it was moral. In an era when tyranny seemed irresistible, a small democracy declared that national honor and collective courage still mattered.
The struggle widened. In April 1941, Nazi Germany invaded through the Balkans, and Greece—outnumbered and outgunned—fought again on the plains of Macedonia, at Thermopylae’s modern passes, and on the island of Crete. Though occupation followed, the Greek stand forced the Axis to divert time, divisions, and attention to a theater they had expected to dominate at once. Historians may debate the precise effect on timetables, but few dispute the symbolic shock the world felt: if the Greeks could resist, others might as well.
Allied leaders took notice. A line frequently associated with Winston Churchill captured the moment’s spirit: “Heroes fight like Greeks.” However apocryphal the phrasing, the sentiment was real. In Britain, in America, across occupied Europe, Greece’s “OXI” rang like a bell. It was the first great ‘No’ of an enslaved continent, and it mattered—not only for the weeks or months it bought, but for the human possibilities it reopened: that courage can humble arrogance, that free peoples can still surprise empires.
“OXI” endures because it was more than a military decision. It was a moral proposition about what it means to be human and free. The ancients named the essentials: eleutheria (liberty), aretē (excellence of character), and the civic courage that binds private virtue to public duty. On that October morning, these ideals left the pages of history and entered the lives of ordinary people.
Liberty, for the Greeks, is not license; it is the condition for human flourishing—the open air in which citizens deliberate, worship, create, and raise their children without fear. When “OXI” was spoken, it refused a future in which freedom would be reduced to indulgence, culture to propaganda, and law to force. It declared that human dignity imposes limits on power and that the smallest nation is still immeasurably large when it refuses to barter its soul.
Aretē is excellence tested in struggle. “OXI” summoned the discipline of the soldier at the front and the quiet excellence of the nurse, the teacher, the priest, the villager who shared a loaf. It was a reminder that character is not born in comfort; it is forged when truth asks for a price. The women climbing Pindos with packs of ammunition were not citing Aristotle; they were living him.
Civic courage is the bridge between conscience and common life. It begins with the refusal of lies—of the lie that aggression is destiny, that the strong define the right, that small peoples must accept their fate. “OXI” said No to those lies, and Yes to the ancient lesson that justice requires citizens who can still blush, still weep, still be moved by a flag not as a banner of exclusion but as a pledge of mutual duty. In the poet George Seferis’s spare words, “Wherever I travel, Greece wounds me”—not with grievance, but with the blessed wound of responsibility. To love a country is to feel accountable for its honor.
For the Greek American family, OXI Day is not only memory; it is marching orders for the present. We live in a nation we cherish, with liberties we must steward: freedom of conscience, of assembly, of argument; the rule of law; the precious, imperfect work of democracy. To honor 1940 is to practice those virtues where we stand—in our homes, parishes, civic clubs, school boards, companies, and universities.
Saying “No” remains a vital public act. We say No to the corrosion of truth by cynicism or conspiracy; No to bigotry and antisemitism, to anti‑Hellenism and every prejudice that shrinks the human circle; No to corruption that treats public trust as private spoils; No to complacency when neighbors’ rights are at risk. Just as importantly, every principled No implies a deeper Yes: Yes to honest debate, to good‑faith compromise, to the arts and letters, to care for the stranger, to the education of our children in a tradition worthy of the name.
The Hellenic Cultural Center of the Southwest exists to form that character—to keep alive the language and music, the philosophy and faith, the democratic habits that turn memory into mission. On this October 28, let our remembrance be active. May our households teach that freedom is safeguarded not by slogans but by daily choices worthy of those who went before us.
The phrase “Eleutheria ē Thanatos—Freedom or Death” is not a cult of sacrifice; it is an accounting of values. It tells us that life without dignity is less than human, and that people who know who they are can never be counted small. “OXI” does not ask us to become soldiers. It asks us to become citizens: to speak truth, to keep faith, to carry one another when the road steepens.
If Greece were stripped to an olive tree, a vine, and a boat, the poet Odysseas Elytis suggested, she could be rebuilt. So too can the bonds between homeland and diaspora be rebuilt each time we choose integrity over ease and service over self. OXI Day reminds us that freedom is never free—but it is always renewable wherever Greeks, together with friends and neighbors, stand in truth and courage. May that spirit be our common patrimony—and our gift to America.
Yannis Remediakis
Ημέρα του ΟΧΙ — Το Θάρρος να Λες «Όχι»
Τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ακούστηκε ένα χτύπημα στην οικία του Πρωθυπουργού στην Αθήνα. Ένα ιταλικό τελεσίγραφο απαιτούσε από την Ελλάδα να παραδώσει την κυριαρχία της και να επιτρέψει την είσοδο ξένων στρατευμάτων σε ελληνικό έδαφος. Ο Ιωάννης Μεταξάς απάντησε στη γλώσσα της τιμής: «Alors, c’est la guerre.» Ως το πρωί, ολόκληρο το έθνος είχε δώσει στη φράση εκείνη μία μόνο λέξη—ΟΧΙ—και οι δρόμοι γέμισαν εθελοντές· ιερείς ευλογούσαν λόχους, μαθητές κάρφίτσωναν σημαίες στα παλτά τους, μητέρες ετοίμαζαν ψωμί και μάλλινα, γέροντες πρόσφεραν ό,τι διέθεταν. Οι γυναίκες της Ηπείρου ανέβαζαν πυρομαχικά στα παγωμένα μονοπάτια της Πίνδου, ενώ αγρότες και ψαράδες έγιναν στρατιώτες μέσα σε μια νύχτα. Οι καμπάνες ήχησαν· τα ραδιόφωνα διαλλάλησαν· ένα μικρό έθνος ετοιμάστηκε για μια μεγαλύτερη θύελλα.
Το ΟΧΙ δεν ήταν λέξη μίσους. Ήταν λέξη αξιοπρέπειας—η άρνηση να ανταλλαχθεί η ελευθερία με την άνεση, να γίνει δεκτό ότι το δίκιο ανήκει στη δύναμη. Ήταν απόφαση μέσα στο χάραμα να σταθούμε όρθιοι όταν οι άλλοι γονάτισαν. Σήμερα, 85 χρόνια μετά, ακούμε σε εκείνη τη συλλαβή τον παλμό της συνείδησης και τη σιωπηλή υπόσχεση ενός λαού που κατάλαβε ότι η ιστορία δεν συμβαίνει απλώς· η ιστορία μας καλεί. Και μερικές φορές η απάντηση που απαιτείται είναι «Όχι».
Η απόρριψη του τελεσιγράφου του Μουσολίνι άνοιξε τον δρόμο για τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο στα βουνά της Ηπείρου και στα χιόνια της Αλβανίας. Παρά τις προβλέψεις, οι ελληνικές δυνάμεις ανέκοψαν και κατόπιν αντέστρεψαν την εισβολή, ωθώντας τον ιταλικό στρατό πίσω από τα σύνορα. Η νίκη δεν ήταν μόνο τακτική· ήταν ηθική. Σε μια εποχή όπου η τυραννία φαινόταν ακαταμάχητη, μια μικρή δημοκρατία διακήρυξε ότι η εθνική τιμή και το συλλογικό θάρρος μετρούν ακόμα.
Ο αγώνας διευρύνθηκε. Τον Απρίλιο του 1941, η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε μέσω των Βαλκανίων, και η Ελλάδα—υπέρτεχνη σε αριθμούς και οπλισμό από τον αντίπαλο—πολέμησε ξανά στα πεδία της Μακεδονίας, στα σύγχρονα περάσματα των Θερμοπυλών και στην Κρήτη. Παρότι ακολούθησε κατοχή, η ελληνική αντίσταση ανάγκασε τον Άξονα να εκτρέψει χρόνο, μεραρχίες και προσοχή σε ένα θέατρο επιχειρήσεων που περίμενε να κυριαρχήσει αμέσως. Οι ιστορικοί μπορεί να συζητούν την ακριβή επίδραση στα χρονοδιαγράμματα, αλλά λίγοι αμφισβητούν το συμβολικό σοκ: αν οι Έλληνες μπορούν να αντισταθούν, ίσως μπορούν και άλλοι.
Οι Σύμμαχοι πρόσεξαν. Μια φράση που συχνά αποδίδεται στον Ουίνστον Τσόρτσιλ κατέγραψε το πνεύμα της στιγμής: «Οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες.» Όσο κι αν η διατύπωση είναι αμφισβητούμενη, το αίσθημα ήταν αληθινό. Στη Βρετανία, στην Αμερική, σε ολόκληρη την υπόδουλη Ευρώπη, το ελληνικό ΟΧΙ ήχησε σαν καμπάνα. Ήταν το πρώτο μεγάλο ‘Όχι’ μιας σκλαβωμένης ηπείρου, και είχε σημασία—όχι μόνο για τις εβδομάδες ή τους μήνες που κέρδισε, αλλά για τις ανθρώπινες δυνατότητες που ξανάνοιξε: ότι το θάρρος μπορεί να ταπεινώσει την αλαζονεία, ότι οι ελεύθεροι λαοί μπορούν ακόμα να αιφνιδιάσουν αυτοκρατορίες.
Το ΟΧΙ μένει ζωντανό γιατί ήταν κάτι περισσότερο από στρατιωτική απόφαση. Ήταν μια ηθική πρόταση για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και ελεύθερος. Οι αρχαίοι ονόμασαν τα ουσιώδη: ἐλευθερία, ἀρετή και η πολιτική ανδρεία που ενώνει την ιδιωτική αρετή με το δημόσιο καθήκον. Εκείνο το πρωινό του Οκτώβρη, οι ιδέες αυτές βγήκαν από τις σελίδες της ιστορίας και μπήκαν στις ζωές των απλών ανθρώπων.
Η ελευθερία, για τους Έλληνες, δεν είναι ασυδοσία· είναι η προϋπόθεση της ανθρώπινης άνθησης—ο ανοιχτός αέρας μέσα στον οποίο οι πολίτες συσκέπτονται, λατρεύουν, δημιουργούν και μεγαλώνουν τα παιδιά τους χωρίς φόβο. Όταν ειπώθηκε το ΟΧΙ, αρνήθηκε ένα μέλλον όπου η ελευθερία θα υποβαθμιζόταν σε απόλαυση, ο πολιτισμός σε προπαγάνδα και ο νόμος σε ωμή ισχύ. Διακήρυξε ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θέτει όρια στην εξουσία και ότι το μικρότερο έθνος είναι ανυπολόγιστα μεγάλο όταν αρνείται να παζαρέψει την ψυχή του.
Η ἀρετή είναι αριστεία δοκιμασμένη στη βάσανο. Το ΟΧΙ κάλεσε στην πειθαρχία τον στρατιώτη του μετώπου και στη σιωπηλή αριστεία τη νοσοκόμα, τον δάσκαλο, τον ιερέα, τον χωρικό που μοιράστηκε ένα καρβέλι. Υπενθύμισε ότι ο χαρακτήρας δεν γεννιέται στην ευκολία· σφυρηλατείται όταν η αλήθεια ζητά αντίτιμο. Οι γυναίκες που ανέβαιναν την Πίνδο με σακίδια πυρομαχικών δεν επικαλούνταν τον Αριστοτέλη· τον ζούσαν.
Η πολιτική ανδρεία είναι η γέφυρα ανάμεσα στη συνείδηση και τον κοινό βίο. Αρχίζει με την άρνηση του ψεύδους—του ψεύδους ότι η επιθετικότητα είναι πεπρωμένο, ότι οι ισχυροί ορίζουν το δίκαιο, ότι οι μικροί λαοί οφείλουν να αποδεχθούν τη μοίρα τους. Το ΟΧΙ είπε Όχι σε αυτά τα ψεύδη και Ναι στο αρχαίο μάθημα ότι η δικαιοσύνη απαιτεί πολίτες που ακόμη μπορούν να κοκκινίζουν, να δακρύζουν, να συγκινούνται από μια σημαία όχι ως λάβαρο αποκλεισμού αλλά ως υπόσχεση αμοιβαίου καθήκοντος. Με τα λιτά λόγια του Γιώργου Σεφέρη, «Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει»—όχι με παράπονο, αλλά με την ευλογημένη πληγή της ευθύνης. Να αγαπάς μια πατρίδα σημαίνει να λογοδοτείς για την τιμή της.
Για την ελληνοαμερικανική οικογένεια, η Ημέρα του ΟΧΙ δεν είναι μόνον μνήμη· είναι πρόσταγμα για το παρόν. Ζούμε σε μια χώρα που τιμούμε, με ελευθερίες που οφείλουμε να διαφυλάξουμε: ελευθερία συνείδησης, συνάθροισης, διαλόγου· κράτος δικαίου· το πολύτιμο, ατελές έργο της δημοκρατίας. Να τιμήσουμε το 1940 σημαίνει να ασκήσουμε αυτές τις αρετές εκεί όπου στεκόμαστε—στα σπίτια, τις ενορίες, τους συλλόγους, τα σχολικά συμβούλια, τις επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια.
Το να λέμε «Όχι» παραμένει κρίσιμη δημόσια πράξη. Λέμε Όχι στη διάβρωση της αλήθειας από τον κυνισμό ή τη συνωμοσιολογία· Όχι στον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό, στην αντι-ελληνική προκατάληψη και σε κάθε μισαλλοδοξία που συρρικνώνει τον ανθρώπινο κύκλο· Όχι στη διαφθορά που αντιμετωπίζει τη δημόσια εμπιστοσύνη ως ιδιωτικό λάφυρο· Όχι στην αδιαφορία όταν τα δικαιώματα των γειτόνων κινδυνεύουν. Το ίδιο σημαντικό, κάθε Όχι με αρχές, συνεπάγεται ένα βαθύτερο Ναι: Ναι στον έντιμο διάλογο, στην ειλικρινη συζήτηση, στα γράμματα και τις τέχνες, στη μέριμνα για τον ξένο, στην παιδεία των παιδιών μας με παράδοση αντάξια του ονόματός της.
Το Hellenic Cultural Center of the Southwest υπάρχει για να σχηματίζει αυτόν τον χαρακτήρα—να κρατά ζωντανά τη γλώσσα και τη μουσική, τη φιλοσοφία και την πίστη, τις δημοκρατικές συνήθειες που μετατρέπουν τη μνήμη σε αποστολή. Στις 28 Οκτωβρίου, ας είναι η μνήμη μας ενεργή. Ας διδάσκουν τα σπίτια μας ότι η ελευθερία διασώζεται όχι με συνθήματα αλλά με καθημερινές επιλογές αντάξιες εκείνων που προηγήθηκαν.
Η φράση «Ελευθερία ή Θάνατος» δεν είναι λατρεία της θυσίας· είναι αποτίμηση αξιών. Μας λέει ότι η ζωή χωρίς αξιοπρέπεια είναι λιγότερο από ανθρώπινη, και ότι λαοί που γνωρίζουν ποιοι είναι δεν μετριούνται ποτέ για μικροί. Το ΟΧΙ δεν μας ζητεί να γίνουμε στρατιώτες. Μας ζητεί να γίνουμε πολίτες: να λέμε την αλήθεια, να τηρούμε την πίστη, να σηκώνουμε ο ένας τον άλλον όταν ο δρόμος ανηφορίζει.
Κι αν η Ελλάδα απογυμνωνόταν σε μια ελιά, ένα κλήμα κι ένα καράβι, υπαινίχθηκε ο Οδυσσέας Ελύτης, θα ξαναχτιζόταν. Έτσι μπορούν να ξαναχτιστούν και οι δεσμοί πατρίδας και διασποράς κάθε φορά που διαλέγουμε την ακεραιότητα αντί της ευκολίας και τη διακονία αντί του εαυτού. Η Ημέρα του ΟΧΙ μας θυμίζει ότι η ελευθερία ποτέ δεν είναι δωρεάν—αλλά πάντα ανανεώσιμη όπου οι Έλληνες, μαζί με φίλους και γείτονες, στέκονται σε αλήθεια και θάρρος. Είθε αυτό το πνεύμα να είναι το κοινό μας κληροδότημα—και το δώρο μας στην Αμερική.
Γιάννης Ρεμεδιάκης